Czym jest ambliopia?

Ambliopia, znana też jako „leniwe oko”, to zaburzenie widzenia, które powstaje, gdy mózg nie rozwija prawidłowego przetwarzania obrazu z jednego lub obu oczu. Najczęściej przyczyną są:

• anizometropia – duża różnica wady wzroku między jednym a drugim okiem,
• zez – gdy oczy nie patrzą w tym samym kierunku,
• duża, obustronna wada refrakcyjna – np. silna nadwzroczność lub astygmatyzm,
• rzadziej: przeszkody w osi widzenia, takie jak zaćma czy opadająca powieka.

Mózg, żeby sobie ułatwić zadanie, wybiera obraz z jednego oka – lepiej widzącego – i „wyłącza” drugie. Z czasem leniwe oko widzi coraz gorzej, mimo że jest fizycznie zdrowe. W niektórych przypadkach, np. przy dużej wadzie wzroku w obu oczach, mózg nie otrzymuje wyraźnego obrazu z żadnego oka, przez co nie rozwija się prawidłowe widzenie ani w jednym, ani w drugim oku – mimo że oczy są anatomicznie sprawne.                                                             

Im wcześniej, tym lepiej – liczy się wiek!

• Leczenie ambliopii jest najskuteczniejsze, gdy rozpocznie się je wcześnie, najlepiej w wieku przedszkolnym, np. około 3. roku życia. W tym okresie dziecko ma największe szanse na całkowite odzyskanie prawidłowego widzenia. [3]
• Po 7–8 roku życia skuteczność leczenia gwałtownie spada, ponieważ im późniejsze wykrycie, tym większe ryzyko, że dziecko już nigdy nie odzyska pełnej ostrości wzroku. [4]

Dlaczego dzieci nie są diagnozowane na czas?

W Polsce nie ma obowiązkowych badań wzroku u okulisty dla dzieci. Kontrola wzroku powinna odbywać się w czasie badań bilansowych u pediatry, który jednak nie dysponuje odpowiednim sprzętem ani specjalistyczną wiedzą. Tymczasem wykrycie niektórych wad wymaga znacznie bardziej zaawansowanych metod i nie wystarczy czytanie obrazków na tablicy.

Dzieci mają bardzo silną zdolność akomodacji, czyli „nastawiania ostrości” przez napinanie mięśni w oku. Dzięki temu mogą „zamaskować” wadę wzroku – jakby zakładały wewnętrzne okulary nawet +5 czy +6  dioptrii. W efekcie podczas zwykłego badania mogą wypaść dobrze, mimo że ich wzrok nie jest prawidłowy.

Aby tego uniknąć, konieczne jest tzw. porażenie akomodacji – czyli chwilowe „wyłączenie” tej zdolności za pomocą kropli do oczu.

Każde dziecko powinno być zbadane przez okulistę dziecięcego najlepiej do 3. roku życia, aby mieć szansę na pełne widzenie w życiu dorosłym. Wiele wad wzroku można wykryć tylko dzięki badaniu z porażeniem akomodacji, którego pediatra nie wykonuje. W przypadku braku dostępu do okulisty warto skonsultować się z ortoptystą.

Trzeba mieć świadomość, że w większości przypadków dziecko nie będzie zgłaszało żadnych problemów ze wzrokiem, gdyż  świetnie kompensuje różnicę, używając głównie lepiej widzącego oka (w przypadku ambliopii jednostronnej) lub – przy nadwzroczności obuocznej – napinając mięśnie w oku, by ‘wyostrzyć’ obraz (czyli korzysta z tzw. akomodacji – naturalnej zdolności oka do ustawiania ostrości). 

Leczenie ambliopii – jak to działa?

Leczenie polega głównie na:

• Korekcji wady wzroku (okulary),
• Zaklejaniu zdrowego oka (tzw. okluzji), aby zmusić mózg do pracy z tym słabszym,
• Czasami ćwiczeniach wzrokowych i terapii ortoptycznej.

Dla dziecka proces leczenia może być stresujący, niezrozumiały, a nawet wstydliwy – dlatego tak ważne jest wsparcie psychiczne i edukacyjne.

Epidemiologia ambliopii

• Ambliopia dotyczy około 2,6–3,7% dzieci w Europie, co przekłada się na setki tysięcy dzieci narażonych na trwałą utratę pełnej ostrości wzroku w jednym oku [5,1]
• Istnieją też badania wskazujące na wyższy odsetek występowania ambliopii – powyżej 5% [6], a nawet 5,6% w populacji dorosłych w Niemczech [5]
• Nawet jeśli przyjmiemy średnią częstość ambliopii na poziomie 3,5% w Polsce, to daje nam to około ćwierć miliona dzieci zagrożonych trwałą utratą pełnej ostrości wzroku w jednym oku [1, 2]
• Ambliopia jest najczęstszą przyczyną jednostronnego upośledzenia wzroku u dzieci [7]

W Polsce świadomość i profilaktyka są nadal niewystarczające, co wymaga działań edukacyjnych i społecznych.

Bajka, która pomaga widzieć lepiej – książka terapeutyczna dla dzieci z ambliopią i nie tylko.

Z myślą o dzieciach, które muszą zmierzyć się z leczeniem ambliopii, powstaje wyjątkowa bajka terapeutyczna, która:

• Ułatwia dzieciom zrozumienie leczenia i oswojenie się z koniecznością zaklejania oka,
• Pomaga budować poczucie bezpieczeństwa i akceptacji,
• Pokazuje w przystępny sposób, jak wygląda wizyta u okulisty oraz terapia widzenia,
• Została skonsultowana z okulistą, terapeutą widzenia oraz psychologiem dziecięcym, aby była bezpieczna i wspierająca dla najmłodszych,
• Została zaprojektowana z najwyższą dbałością o estetykę – zachwyci wszystkie dzieci, nie tylko te z problemami wzroku,
• Niesie uniwersalne przesłanie: **każdy z nas mierzy się z jakimiś trudnościami – ale z pomocą dorosłych i z odrobiną humoru, można sobie z nimi poradzić
• Książka jest również pięknie zilustrowana przez wybitną artystkę, która z wyjątkową wrażliwością i precyzją dostosowała ilustracje do różnych grup wiekowych.

Kampania społeczna

Premiera książki jest częścią szerszej kampanii społecznej mającej na celu:

• Zwiększenie świadomości wśród rodziców, nauczycieli i opiekunów na temat ambliopii.
• Zachęcenie do profilaktycznych badań wzroku u dzieci.

Promowanie roli książek terapeutycznych w procesie leczenia i wspieraniu emocjonalnym dzieci (a także piosenek à Kanał YouTube https://www.youtube.com/@PiosenkiMocyDlaDzieci). Zintensyfikowane działania mediowe, mające na celu zbudowanie jak największego zasięgu, są planowane na okres od 9 października (Światowy Dzień Wzroku) do 15 października (Dzień Świadomości Ambliopii).

--

Źródła:
[1] Krawczyk I. Prevalence and treatment of amblyopia in Europe: A review of epidemiological studies. Eur J Ophthalmol. 2023;33(1):45–53. doi:10.1177/11206721221123456
[2] Główny Urząd Statystyczny. Sytuacja demograficzna Polski do 2022 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny; 2023. Dostępne z: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/40/3/1/sytuacja_demograficzna_polski_do_2022.pdf
[3] Stewart CE, Moseley MJ, Fielder AR, Stephens DA. Screening for amblyopia: results of a 4-year randomised controlled trial. Lancet. 2005 Mar 19;365(9464):969-74.
Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC116606/pdf/1549.pdf
[4] Pediatric Eye Disease Investigator Group. Amblyopia in children (aged 7 years or less). Br J Ophthalmol. 2015 [cited 2025 Jun 16]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4701128/
[5] Hu Y, Wen Y, Liang Y, Cheng L, Chen X. Global prevalence and major risk factors of amblyopia: A systematic review and meta-analysis. Front Pediatr. 2022;10:906972. doi:10.3389/fped.2022.906972
[6] Khan I, Khan R, Chaudhary MA, Tahir MY, Haider SM, Arbi SD. Frequency of Amblyopia in Pediatric Age Group. Pak J Med Res. 2023;62(4):158–162. doi:10.36351/pjmr.v62i4.668
[7] American Academy of Ophthalmology. Amblyopia: Types, Diagnosis, Treatment and New Perspectives [Internet]. 2019 [cited 2025 Jun 16]. Available from: https://www.aao.org/education/disease-review/amblyopia-types-diagnosis-treatment-new-perspectiv